Maddənin mütləq və sonsuz olduğu barəsindəki fərziyyələr və zaman anlayışı haqqındakı bəzi fikirlər insanların cənnət, cəhənnəm, tale kimi mövzuları qavramalarına mane olan batil inanclardır. Bunlardan maddə mövzusuna sonrakı səhifələrdə "Maddənin əslinin göstərdiyi böyük həqiqət" adlı hissədə toxunacağıq. Bu hissədə isə zamanın yalnız insana məxsus nisbi qavrayış olduğu və Allah qatında hər şeyin tək bir an içində yaranması mövzusu üzərində dayanacağıq. Məsələn, bir adam otağa daxil olub içəridə kresloda oturan bir insanı gördüyündə bir müqayisə apararaq bu adamın özündən əvvəl otağa girdiyi qənaətinə gəlir. Əgər belə bir müqayisə aparılmasaydı, zaman qavrayışı da olmayacaqdı. Digər bir sözlə əgər insanın yaddaşı olmasaydı, beyni bu cür şərhlər edə bilməz, bu səbəbdən də zaman anlayışı da meydana gəlməzdi. Çünki bir insanın "mən otuz yaşındayam" deməsinin səbəbi, beynində otuz ilə aid bəzi məlumatların toplanmış olmasıdır. Əgər yaddaşı olmasa, belə bir dövrü arxada qoyduğunu düşünməyəcək, yalnız yaşadığı tək bir "an" ilə təmasda olacaq.

Həmçinin, beynimiz hadisələrin baş verməsinin müəyyən bir ardıcıllıqdan asılı olduğuna alışdığı üçün hal-hazırda dünya üzərində zamanın həmişə irəli axdığını düşünürük. Halbuki, bu beynimizin içində verilən bir qərardır və tamamilə nisbidir. Əslində zamanın necə axdığını, ya da axıb-axmadığını əsla bilmərik. Bu da zamanın mütləq həqiqət olmadığını, sadəcə bir qavrayış forması olduğunu göstərər.

Zamanın bir qavrayış olduğu, 20-ci əsrin ən böyük fizikaçısı sayılan Eynşteynin irəli sürdüyü "Ümumi nisbilik nəzəriyyəsi" ilə də təsdiqlənmişdir. Lincoln Barnett, “Kainat və Eynşteyn” adlı kitabında bu mövzuda bunları yazır:

Sonsuz kainatla birlikdə Eynşteyn, sonsuz keçmişdən sonsuz gələcəyə axan mütləq və dəyişməz universal bir zaman anlayışını da bir kənara qoydu. Nisbilik nəzəriyyəsindəki anlaşılmazlığın böyük bir hissəsi, insanların zaman hissinin də rəng hissi kimi yalnız bir hisdən ibarət olduğunu qəbul etmək istəməməsindən irəli gəlir... Necə ki, kainat maddi varlıqların meydana gətirdiyi bir silsilədirsə, zaman da hadisələrin meydana gətirdiyi bir silsiləsidir. Zaman anlayışını ən yaxşı Eynşteynin sözləri açıqlayır: "Fərdin yaşadığı şeylər bizə bir hadisələr silsiləsi içində təşkil edilmiş kimi görünər. Bu silsilədən xatırladığımız hadisələr “daha əvvəl” və “daha sonra” meyarına görə sıralanmış kimidir. Bu səbəblə də fərd üçün mən zamanı, ya da subyektiv zaman vardır. Bu zaman öz içində ölçülə bilməz. Hadisələrlə rəqəmlər arasında elə bir əlaqə qura bilərəm ki, böyük bir rəqəm əvvəlki bir hadisə ilə deyil, sonrakı bir hadisə ilə əlaqədar olar. (Lincoln Barnett, Evren ve Einstein, Varlık Yayınları, 1980, səh. 52-53.)

Zaman bir hissdən ibarət olduğuna görə tamamilə hiss edənə bağlı, yəni nisbi bir anlayışdır. Belə ki, zamanın nisbi olması, yuxuda çox açıq bir şəkildə yaşanılır. Yuxuda gördüklərimizi saatlarla davam etmiş kimi hiss etsək də, əslində hər şey bir neçə saniyə davam etmişdir.

 

Keçmiş, indi və gələcək əslində eyni zamandır:
Allah zamandan münəzzəhdir. Onun qatında hər şey bir anda olmuş və bitmişdir. İnsanlar zamandan asılı olduqları üçün hadisələri keçmiş, indi və gələcək zamanda izləyirlər. Halbuki keçmiş zənn etdiyimiz hadisələr bizim üçün keçmişdir, gələcək zənn etdiyimiz hadisələr də bizim üçün gələcəkdir. Allah üçün keçmiş, gələcək, indi hamısı birdir. Bu səbəblə də heç bir şey Allahdan gizli qalmaz. Necə ki, ayədə də bu həqiqət belə bildirilmişdir:

 

Loğman dedi: “Oğlum! Gördüyün iş bir xardal dənəsi ağırlığında olsa da, bir qayanın içində, yaxud göylərdə və ya yerin dibində olsa da, Allah onu aşkar edər. Həqiqətən, Allah Lətifdir, (hər şeydən) Xəbərdardır. (Loğman surəsi, 16)

 

Halbuki bir çox insan axan bir zamandan asılı olduğunu, həyatının keçmiş, indi və gələcək olmaqla hissələrə ayrıldığını düşünər. Buna görə də belə insanlar axirətin varlığı, cənnət, cəhənnəm, haqq-hesab günü kimi mövzuların nə vaxt, nə şəkildə və necə reallaşacağını asanlıqla qavraya bilməzlər. Allah Qatındakı zaman anlayışı ilə, insanların asılı olduğu zaman arasında bir əlaqə yarada bilməzlər. Lakin yaradılmış hər canlının, hər hadisənin və hər şeyin eynilə bir filmi meydana gətirən kadrlar kimi, tək-tək eyni anda yaradıldığını bilmək bunun qavranılmasını asanlaşdıracaqdır.

Allah bütün insanların keçmişini, gələcəyini və yaşadıqları bütün hadisələri bütün təfərrüatlarıyla birlikdə bilir. Lakin insan imtahan yeri olan bu dünya həyatında zamanın, axan, əvvəli və sonu olan bir şey olduğunu zənn edər. Halbuki əvvəl-sonra, keçmiş-gələcək deyə bir şey yoxdur. Hər şey bütün insanlar, bütün canlılar eyni anda yaşayır, bütün zamanlar, bütün dövrlər, bütün əsrlər, bütün tarixlər və hətta bütün günlər, bütün saatlar, dəqiqələr və anlar eyni anda yaşanır. İnsan məhdud potensialından ötrü bunu görə bilməsə də, bu açıq bir həqiqətdir.

Allah Qatında hər hadisənin tək bir anda meydana gəldiyi həqiqətini belə bir nümunə ilə də açıqlaya bilərik: Qarşınızda böyük bir şəhərin mənzərəsini əks etdirən bir lövhə olduğunu düşünün. Lövhədə şəhərin prospektləri, küçələri, bu küçələrdə hərəkət edən nəqliyyat vasitələri, sağda və solda yerləşən binalar və insanlar təsvir edilmiş olsun. Həmçinin bu lövhədə, şəhərin bir ucundan digər ucuna çatmağa çalışan bir adamın şəklinin çəkildiyini fərz edin. İndi bu adam üçün şəhərin bir ucundan digərinə qədər olan məsafə müəyyən bir uzaqlıqdadır və bu məsafəni qət edə bilməsi üçün də müəyyən bir zaman lazımdır. Adam ancaq tam olaraq bilmədiyi müəyyən bir zamandan sonra istədiyi yerə çatacaq. Eyni anda iki yerdə birdən olması mümkün deyil. Amma bu vəziyyət düz bir səthdəki bu lövhəyə kənardan baxan biri olaraq sizin üçün məqbul deyil. Siz ilk baxışda lövhədə şəhərin bir ucundan digər bir ucuna qədər olan hər şeyi tək bir anda görə bilirsiniz, üstəlik bunun üçün bir zamana da ehtiyacınız yoxdur.

Müasir elm tərəfindən təsdiqlənən, zamanın psixoloji bir hiss olduğu, yaşanan hadisəyə, məkana və şərtlərə görə fərqli qavranıla bildiyi həqiqətini bir çox Quran ayəsində görmək mümkündür. Məsələn, bir insanın ömrü Quranda bildirildiyinə görə çox qısa bir müddətdir:

 

O gün Allah sizi çağıracaq. Siz də Ona həmd edərək çağırışına cavab verəcək və dünyada çox az qaldığınızı güman edəcəksiniz. (İsra surəsi, 52)

 

Allah onları bir yerə toplayacağı gün, sanki gündüzün ancaq bir saatını qalmışlar kimi, bir-birlərini tanıyacaqlar… (Yunis surəsi, 45)

 

Bəzi ayələrdə insanlardakı zaman anlayışının fərqli olduğuna, insanın həqiqətdə çox qısa olan bir müddəti çox uzunmuş kimi ya da bunun tam tərsini qavraya bildiyinə işarə edilir. İnsanların axirətdə sorğu-suala tutulmaları əsnasında keçən aşağıdakı danışıqlar bunun bir nümunəsidir:

 

Allah: “Yer üzündə neçə il qaldınız?” deyə soruşdu. Onlar: “Bir gün yaxud bir gündən də az qaldıq. Sən günləri sayanlardan soruş” dedilər. Allah: “Siz orada çox az qaldınız. Kaş bunu biləydiniz!” dedi. (Muminun surəsi, 112-114)

 

Digər bəzi ayələrdə də zamanın fərqli mühitlərdə fərqli bir axış sürətiylə axdığı bildirilir:

 

...Rəbbinin yanında olan bir gün sizin saydığınızın min ili kimidir! (Həcc surəsi, 47)

 

Mələklər və Ruh (Cəbrail) Ona doğru sayı əlli min ilə bərabər bir gün ərzində qalxırlar. (Məaric surəsi, 4)

 

O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra da bu işlər sizin saydığınız illərdən min ilə bərabər olan bir gündə Ona doğru yüksəlir. (Səcdə surəsi, 5)

 

Bu ayələr zamanın nisbi olduğunu çox açıq bir şəkildə ifadə edir. Elm tərəfindən 20-ci əsrdə kəşf olunan bu nəticənin bundan 1400 il əvvəl Quranda bildirilmiş olması isə, əlbəttə ki, Quranın, zamanı və məkanı tamamilə əhatə edən Allahın sözü olduğunun dəlillərindən yalnızca biridir.
İncildə də zamanın nisbi olduğuna işarə edən belə bir ifadə vardır:

Əziz qardaşlarım, bunu unutmayın ki, Rəbbin gözündə bir gün min il və min il bir gün kimidir. (Petrusun İkinci Mektubu, 3-cü hissə, 8)

Aşağıdakı ayədə izah edilən vəziyyət də zamanın əslində psixoloji bir qavrayış olduğunun əhəmiyyətli bir dəlilidir:

 

Və ya damları uçulub xarabalığa çevrilmiş bir kəndin yanından keçən kimsənin hekayətini bilmirsənmi? O demişdi: “Allah bu kəndi ölümündən sonra necə dirildəcək?” Allah onu öldürüb yüz il saxladı, sonra da dirildib dedi: “Nə qədər qaldın?” O dedi: “Bir gün yaxud bir gündən də az qaldım!” Allah dedi: “Əksinə, sən yüz il qaldın. Öz yeməyinə və içdiyin suya bax, hələ də xarab olmayıb. Uzunqulağına da bax! Biz səni insanlar üçün bir dəlil etdik. Sümüklərə bax, gör Biz onları necə bir-birinə birləşdirir, sonra da onların üstünü ətlə örtürük”. Ona həqiqət bəlli olduqda: “Mən artıq bilirəm ki, Allah hər şeyə qadirdir!” dedi. (Bəqərə surəsi, 259)

 

Ayədən də göründüyü kimi belə bir vəziyyətdə zamanın mütləq olduğunu iddia etmək olduqca yanlış olar.
Peyğəmbərimiz (s.ə.v)  hədislərində zamanın nisbi olduğuna belə diqqət çəkmişdir:

...Siz cənnətə xalqın zənginlərindən (qiyamət günü ilə), yarım gün əvvəl girəcəksiniz ki, bu dünya ili ilə beş yüz ildir. [Ramuz el-Ehadis-1, səh. 7/6]

 

Cənnət əhli taledə müəyyənləşdirilmişdir:
Bütün bunların bizə göstərdiyi başqa bir həqiqət də budur: Heç bir an, heç bir kadr, heç bir hadisə, heç bir varlıq yox olmamışdır və olmayacaq da. Necə ki, televizorda seyr etdiyimiz bir kino, kino lentində yazılmış vəziyyətdədirsə, müxtəlif kadrlardan ibarətdirsə və bu kadrları bizim görməməyimiz onların olmadığı mənasını vermirsə, bizim "keçmişdə yaşanmış" və ya "gələcəkdə yaşanacaq" dediyimiz hadisələr üçün də eyni şey məqbuldur.

Lakin bu nöqtənin səhv başa düşülməməsi çox əhəmiyyətlidir. Bu kadrların heç biri bir xatirə və ya xəyal kimi deyil. Bunların hamısı eynilə hal-hazırda yaşadığınız an kimi canlıdır. Hər şey canlı surətdə olub, qorunmaqdadır. Biz yalnız Allahın bizə verdiyi hislər çərçivəsində, onları keçmiş, bitmiş hadisələr kimi görərik. Ancaq Allah istədiyi vaxt bizə bu görüntünü göstərə bilər, bu hadisələrə aid hislər verərək bizə bu hadisələri yaşada bilər.

Axirətin, sonsuz həyatın, cənnət və cəhənnəmin varlığından xəbərsiz ya da inkarçı olan bir qism kəslər də bu səbəblərdən ötrü ölümdən sonra yenidən diriləcəklərinə inanmazlar. Halbuki bu kəslər də sonsuzluğun içindəki bir zaman kəsiyində yaşayırlar, buna görə də hər kəsin gedəcəyi yer (cənnət ya da cəhənnəm) bəllidir. Hal-hazırda insanların bir qismi cənnətdə, bir qismi isə cəhənnəmdədir. Bu həqiqət Quranda bildirilməklə yanaşı, cənnət və cəhənnəmlə əlaqədar bir çox ayədə keçmiş ya da indiki zamandan istifadə edilərək bunların əslində tək bir an olduğuna diqqət çəkilir:

 

Həqiqətən də Cənnət əhli bu gün şad və sevinclidirlər. Onlar zövcələri ilə birlikdə kölgəliklərdə taxtlara söykəniblər. (Yasin surəsi, 55-56)

 

Rəbbindən qorxanlar da dəstə-dəstə Cənnətə gətirildilər. Nəhayət, ora çatdıqda onun qapıları açıldı və onun gözətçiləri onlara: “Sizə salam olsun! Xoş sizin halınıza! Əbədi qalmaq üçün buraya daxil olun!” dedi. Onlar: “Bizə verdiyi vədini yerinə yetirən və bizi bu yerə varis edən Allaha həmd olsun! Biz Cənnətin istədiyimiz yerində sakin oluruq. Yaxşı əməl sahiblərinin mükafatı necə də gözəldir!”. Sən mələklərin Ərşi əhatə edərək Rəbbinə həmd ilə təriflər dediklərini görərsən. Onların arasında ədalətlə hökm verildi və: “Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun!” deyildi. (Zumər surəsi, 73-75)

 

Günahkarlar atəşi gördülər, oraya düşəcəklərini də yəqin etdilər. Ancaq oradan qaçmağa bir yer tapa bilmədilər. (Kəhf surəsi, 53)

 

Zamanın nisbi olması, bizə çox əhəmiyyətli bir həqiqəti göstərir: Bu nisbilik olduqca dəyişkəndir, bizim üçün milyardlarla il davam edən bir dövr, başqa bir aləmdə yalnız tək bir saniyə davam edə bilər. Hətta kainatın yaranmasından məhv olmasına qədər keçən çox böyük bir dövr başqa bir aləmdə bir saniyə belə deyil, ancaq bir "an" davam edə bilər.

Çox insanın anlaya bilmədiyi, materialistlərin isə anladıqları halda anlamazlıqdan gəldikləri tale həqiqətinin əsası da buradadır. Tale, Allahın keçmiş və gələcək bütün hadisələri bilməsidir. "Yaşanmamış hadisələr", yalnız bizə görə yaşanmamışdır. Allah isə zamandan və məkandan asılı deyil, bunları özü yaratmışdır. Bu səbəblə də Allah üçün keçmiş, gələcək və indi hamısı birdir və hamısı olub bitmişdir. Çünki tale Allahın elmidir və bütün zamanı eyni anda bilən, bütün zamana və məkana hakim olan Allah üçün, hər şey taledə yazılmış və bitmişdir.
Bu mövzuya Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in bir hədisi şərifində belə diqqət çəkilmişdir:

Cənnət əhlinin həm öz adları, həm atalarının, həm də qəbilələrinin adları da məlumdur. Qiyamət gününə qədər onların sayı artırılmaz və azaldılmaz. Cəhənnəm əhlinin də yenə həm öz adları, həm atalarının, həm də qəbilələrinin adları da məlumdur. Qiyamət gününə qədər onların sayı da artırılmaz və azaldılmaz... [Ramuz el-Ehadis-1, səh. 155/3]

Ölüm, cənnət, cəhənnəm, axirət kimi mövzular zamansızlığın başa düşülməsiylə birlikdə "Allah haradadır", "qəbirdəki həyat nə qədər davam edəcək", "cənnət və cəhənnəm haradadır", "cənnət və cəhənnəm hal-hazırda mövcuddurmu" kimi əhəmiyyətli suallar belə asanlıqla cavablandırılmış olar. Allahın kainatı necə bir sistemlə yoxdan var etdiyi qavranılar. Bu sirr sayəsində "nə vaxt" və "harada" kimi suallar da mənasız hala gələr. Çünki zamansızlıq qavrandığı təqdirdə hər şeyin tək bir anda baş verdiyi dərk edilər; heç bir şey üçün gözlənilməz, zaman keçməz, hər şey onsuz da olub bitmişdir.

 

Bu sirrin qavranılması nəticəsində mömin cənnətdə olmağının dünyada göstərdiyi cəsarət, səbir, şəfqət, vəfa, sədaqət, sevgi, fədakarlıq nəticəsində reallaşdığını anlayacaq. Bu mövzunu imanla, ağılla, bəsirətlə, fərasətlə, sevgiylə qiymətləndirən adam, yaddaşında qalan məlumatlarla axirətə getdiyi vaxt gözəl xasiyyətlərinin və rəftarlarının qarşılığında cənnətin verilməsindən də ayrı bir həzz alacaqdır. Doğrusunu Allah bilər.

 

 

Maddənin əslinin göstərdiyi böyük həqiqət

Sonsuz ədalət sahibi olan Rəbbimiz hər insanın dünya həyatında etdiyi əməllərin qarşılığını axirətdə verəcək. Allah İsra surəsinin 71-ci ayəsində bu qarşılığı xurma çəyirdəyindəki lif qədər belə bir haqsızlıq olmadan verəcəyini bildirmişdir. Bu, Allahın Quranda bildirdiyi açıq bir həqiqətdir. Ancaq bəzi insanlar ölümdən sonrakı həyatın varlığına, yəni cənnət və cəhənnəmə inanmırlar. Bəziləri isə axirətin varlığını qəbul etdiklərini dedikləri halda, buna qəlbən qəti bir qənaət gətirə bilmirlər. Allah Quranın bir çox ayəsində axirətin varlığına şübhə edən insanların vəziyyətini belə bildirmişdir:

 

...Biz ancaq axirətə inananla ona şəkk gətirən kimsələri ayırd etmək üçün (ona belə bir fürsət verdik)… (Səba surəsi, 21)

 

Diqqətli olun; onlar öz Rəbbi ilə qarşılaşacaqlarına şübhə edirlər. Diqqətli olun; həqiqətən O, hər şeyi əhatə edir. (Fussilət surəsi, 54)

 

Ancaq Allaha və Axirət gününə iman gətirməyən və qəlbi şəkk-şübhəyə düşənlər döyüşə getməmək məqsədilə səndən izin istəyirlər. Onlar öz şübhələri içində tərəddüd edirlər. (Tövbə surəsi, 45)

 

Həm də onların elmi axirəti qavrayıb dərk edə bilməz. Üstəlik də onun barəsində şəkk-şübhə içindədirlər, hətta ona qarşı kor kimi baxarlar. (Nəml surəsi, 66)

 

Bəzi insanların cənnət və cəhənnəmin varlığına şübhə etmələrinin səbəblərindən biri, maddənin həqiqi mahiyyəti haqqında səhv inanclara sahib olmalarıdır. Maddəni mütləq varlıq zənn edən bu insanlar, maddədən kənar varlıqların mövcudluğunu qəbul etmirlər. Yəni, bu insanlara görə gözləriylə görmədikləri, əlləriylə toxunub sərtliyini hiss etmədikləri şeylər mövcud deyil. Halbuki bu böyük bir yanılmadır; Allahın Rum surəsinin 7-ci ayəsində də bildirdiyi kimi bu insanlar, "dünya həyatının görünən tərəfini bilir, axirətdən isə büsbütün qafildirlər".

Allah bir ayədə kafirlərin axirətə, "qəbirdəkilərin bir daha diriləcəyinə ümid etmədikləri kimi" (Mumtəhənə surəsi, 13) ümid etmədiklərini bildirir. Bu, kafirlərin maddəyə verdikləri əhəmiyyətin bir dəlilidir. İnsanın yalnız ətdən, sümükdən, yəni maddədən ibarət olduğunu zənn etdikləri üçün, sümük halına çevrilmiş bir insanın yenidən diriləcəyinə bir cür inanmırlar. Halbuki, sümüklər dirilməyəcəkdir.
Təkcə maddi dünyanın varlığına inanan bu kəslər cənnət və cəhənnəmi bu dünyanın içində bir yerə yerləşdirə bilmədikləri üçün, axirətin varlığına da inanmazlar. Bəziləri bu səbəbdən ötrü cənnət və cəhənnəm üçün kosmosda bir məkan axtaracaq qədər azmışdırlar. Həmçinin Allahı, mələkləri və cinləri də maddi dünyanın və kainatın bir yerində tapa bilmədiklərindən ötrü bunların da varlığına inanmazlar. Halbuki inkarlarının əsas səbəbi olan maddə haqqındakı inancları böyük bir yanılmadır. Hal-hazırda elm tərəfindən də yanıldıqları açıq şəkildə göstərilmişdir.

Elmi olaraq da isbat edildiyi kimi bizim təmasda olduğumuz dünya insanların böyük bir hissəsinin zənn etdiyi kimi maddədən ibarət olan bir yer deyil. Xarici aləmdə maddə vardır; ancaq bizim gördüyümüz, toxunduğumuz, yaşadığımız hər şey, hər insanın beyninin arxa tərəfindəki, çox kiçik ölçüdəki hissiyyat mərkəzində yaradılan bir hislər toplusudur. Allah bizdən kənarda maddi bir dünya yaratmışdır və bu dünya Allah Qatında əbədiyyən yox olmaz. Lakin biz bu maddi dünya ilə yalnız hislərimiz vasitəsilə təmasda ola bilərik, yəni əslinə heç vaxt çata bilmərik. Bu mühüm həqiqətin daha yaxşı başa düşülməsi üçün, elmi izahını qısa şəkildə başa salaq.

 

 

Maddi dünya bir görünüşlər toplusudur
Hal-hazırda əlinizdə tutduğunuz kitabı gözünüzlə gördüyünüzü zənn edirsinizsə, deməli yanılırsınız. Çünki görən gözünüz deyil. Gözləriniz yalnız kənardan gələn işığı nəql etmək vəzifəsini yerinə yetirən bir orqandır. Görən beyninizdir.

Gözünüzə gələn işıq seli, gözünüzün arxasındakı bəzi hüceyrələr tərəfindən, bir sıra kimyəvi proseslər nəticəsində elektrik siqnalına çevrilir. Bu elektrik siqnalı birbaşa beynin arxa hissəsində yerləşən görmə mərkəzinə çatır. Görmə mərkəzi bir neçə kub santimetr həcmə malik çox kiçik bir yerdir. Elektrik siqnalı bura çatdığı vaxt, əlinizdə tutduğunuz kitabın görünüşünü meydana gətirir. Yəni siz hal-hazırda bu kitabı beyninizin arxa hissəsində görürsünüz. Gördüyünüz maddi varlığı olan bir kitab deyil, sadəcə "möhkəmlik və sərtlik hissi" verilmiş, beyninizdəki bir kitab görünüşüdür.

Kitabın çap olunmuş kağızını da bənzər şəkildə hiss edirsiniz. Barmaqlarınızdakı sinir hüceyrələrindən beynə ötürülən elektrik siqnalları, beyninizdəki toxunma mərkəzində toxunma hissinə çevrilir. Yəni şirli kağıza toxunan və hiss edən barmaqlarınız deyil, bu hiss də beyninizdə bir qavrayış olaraq meydana gəlir.

İnsan isə əsla beynindən kənardakı aləmə çata bilməz. Gördüyü, eşitdiyi, toxunduğu, daddığı hər şey beynində yaranan hislərdən ibarətdir. İnsanın özündən kənarda, uzaqda zənn etdiyi hər şey əslində beyninin içindədir. Yəni bütün kainat, bütün dünya həyatı, ulduzlardan otaqdakı çiçəyə qədər hər şey, insan kəlləsinin içində yaradılır. Hər insan beynində yaranan aləmi seyr edir, beynində yaranan aləmə toxunur, beynindəki aləmin səsini dinləyir.

Allah yaratdığı maddi aləmi hər insana beynində bir görünüş kimi seyr etdirir və bu görünüşə həm möhkəmlik, həm də sərtlik verərək görünüşü həqiqət kimi hiss etdirir. Bundan əsrlərlə əvvəl İmam Rəbbani, Muhyiddin Ərəbi kimi böyük İslam alimləri tərəfindən də göstərilən bu böyük həqiqət, 20-ci əsrdə elmi kəşflərlə sübut olundu.

 

Maddənin əsli və axirət
Maddənin əsli ilə təmasda olduqlarını zənn etdiklərindən ötrü cənnət və cəhənnəmin varlığına şübhə ilə yanaşan insanlar üçün burada izah edilənlər olduqca əhəmiyyətlidir. Bütün kainatın beynində yaranan bir görünüş olduğunu başa düşən bir insan, cənnət və cəhənnəmin həqiqi mahiyyətini bilər. Həmçinin Allahın dünyanı insanın beynində necə yaratdığını başa düşən bir kimsə, cənnət və cəhənnəmin yaradılışını da başa düşə bilər. Çünki, bu insan nə dünyada, nə də axirətdə maddənin əsli ilə əsla təmasda olmayacağını başa düşəcəkdir. Yaşadığı hər şeyin özünə xəyal surətində göstərildiyini qavradığı təqdirdə, gözüylə görmədiyi və əliylə toxunmadığından ötrü cənnət və cəhənnəmi inkar etməsinin də heç bir mənası qalmayacaq.

Həmçinin Allahın sonsuz elmini, ehtişamlı yaratmasını daha yaxşı təqdir edəcəkdir. Çünki, Allah görünüşə möhkəmlik və sərtlik verir, görünüşü eynilə maddə kimi yaradır. Bu görünüş o qədər həqiqi və o qədər əslinə bənzərdir ki, min illərdən bəri insanların böyük bir hissəsi əslində beyinlərinin içindəki bir xəyalı seyr etdiklərini bilmirlər. Hətta beyinlərindəki görünüşü seyr edərkən bizdən kənardakı əsli ilə təmasda olduqlarını zənn etmiş, otaq onların içində olduğu halda, özlərinin otağın içində olduqlarını güman etmişlər. Eynilə beyinlərindəki ulduz görünüşünün özlərindən milyonlarla kilometr uzaqda olduğunu düşünərək yanılmışlar. Minlərlə ildir ki, milyardlarla insanın qapqaranlıq kəlləsinin içində, əsli ilə tamamilə eyni, qüsursuz, parlaq aləmlər yaradan Uca Allah, əlbəttə ki, bənzər şəkildə cənnət və cəhənnəmi də yaratmağa qadirdir.

Allah, dünyanın görünüşünü göstərdiyi bir insanın, ölümdən sonra gördüyü görünüşü dəyişdirər; ona axirətin görünüşünü göstərməyə başlayar. Bu proses eynilə bir pərdənin qalxıb, arxasından tam fərqli bir mənzərənin görünməsi kimi bir keçiddir. Məsələn, kreslosunda oturduğu vaxt miokard infarktı keçirən bir insan, evinin otağının görünüşünü gördüyü halda, bir anda canını almaqla vəzifələndirilmiş mələklərin görünüşünü görə bilər, sonra isə haqq-hesaba çəkilməsinə və əbədi məkanına göndərilməsinə şahid ola bilər.
Allah can verən adam barəsində bunu xəbər verir:

 

Can boğaza yetişdiyi zaman, həmin an siz (ancaq) can verən adama baxırsınız. Biz ona sizdən daha yaxın oluruq, siz isə bunu görmürsünüz. (Vaqiə surəsi, 83-85)

 

Vaqiə surəsindəki bu ayələrdə də bildirildiyi kimi, ölən insanın bədəni nə qədər ki, yaxın qohumlarının yanında kimi görünsə də, bu adam əslində artıq onların yanında deyil. Çünki, o artıq tam fərqli bir aləmin görünüşünü görür.

Allahın Quranda bildirdiyi kimi, cənnət və cəhənnəm onsuz da hal-hazırda yaradılmışdır. Məsələn, Allah Hədid surəsində belə bildirir:

 

Rəbbiniz tərəfindən bağışlanmağa və genişliyi göyün və yerin genişliyi qədər olan, Allaha və Onun Rəsuluna iman edənlər üçün hazırlanmış Cənnətə (qovuşmaq üçün) səy göstərib yarışın. Bu, Allahın lütfüdür, onu istədiyinə verər. Allah böyük lütf sahibidir. (Hədid surəsi, 21)

 

Nəcm surəsindəki ayələrdə isə Rəbbimiz, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-ə hələ dünyada olduğu vaxt Məva bağının yanında olan son həddəki Sidr ağacının göstərildiyini xəbər verir. Bu ayələr də cənnətin hal-hazırda yaradılmış olduğunun açıq bir dəlilidir:

 

Son həddəki Sidr ağacının yanında. Məva bağı da onun yanındadır. O zaman Sidr ağacını bürüyən bürümüşdü. Peyğəmbərin gözü yayınmadı və həddi aşmadı. O, öz Rəbbinin ən böyük dəlillərindən bəzisini gördü. (Nəcm surəsi, 14-18)

 

Ancaq Allahın bizə göstərdiyi görünüşdə hələ təkcə dünya həyatı vardır. Allah istədiyi vaxt bütün insanlara cənnət və cəhənnəmin görünüşünü göstərməyə başlayacaq. Allah bəzi ayələrində cənnətin yaxınlaşdırıldığını bildirir. Digər bir sözlə onsuz da mövcud olan cənnətin insana yaxınlaşdırılaraq onun gördüyü görünüş halına gətirilməsi də mümkün ola bilər. Bu, dünyaya aid görünüşün uzaqlaşdırılıb axirət görünüşünün yaxınlaşdırılması kimi ola bilər. (Doğrusunu Allah bilir.) Bu ayələr belədir:

 

Cənnət müttəqilərə yaxınlaşdırılacaq, onlardan uzaqda olmayacaqdır. (Qaf surəsi, 31)

 

Cəhənnəm alovlandırılacağı zaman və Cənnət möminlərə yaxınlaşdırılacağı zaman,
hər kəs bu gün üçün özünə nə tədarük etdiyini biləcəkdir. (Təkvir surəsi, 12-14)

 

 

Bədiüzzaman cənnət və cəhənnəmin xəyal surətində yaradıldığını bildirmişdir
Ötən əsrin ən böyük İslam alimi, ustad Bədiüzzaman Səid Nursi də, cənnət və cəhənnəm ilə əlaqəli şərhlərində, cənnət və cəhənnəmin də eynilə dünya həyatı kimi xəyal surətində yaradıldığını ifadə etmişdir. Məsələn, aşağıdakı sözündə cənnətdəki insanların xəyal surətində yaradıldıqlarından ötrü, Allahdan bir nemət olaraq, eyni anda bir neçə məkanda ola biləcəklərini bildirmişdir:

Həm necə ki, bu kəsafətli (bulanıq), zülmət, kiçik dünyada Günəşin bir çox âyinələrdə (aynalarda) eyni vaxtda eynilə görülməsi kimi, elə o cür də: Nurani bir şəxsin eyni vaxtda çox yerlərdə eynilə olması, (“On Altıncı Sözdə” isbat edildiyi kimi) məsələn, həzrəti Cəbrayıl əleyhissalamın həm min ulduzda, həm ərşdə (Allahın böyüklüyünün və ucalığının təcəlli etdiyi yer), həm huzur-u Nəbəvî'də (peyğəmbər hüzurunda), həm huzur-u İlahîdə (Allahın hüzurunda) eyni vaxtda olması; həm həzrəti Peyğəmbər əleyhissalatu vəssalamın həşrdə (qiyamətdən sonra bütün insanların toplanacağı yer) eyni vaxtda əksər (bir çox) etqiya-i ümmətiylə (peyğəmbərin yolundan gedən təqvası güclü olan kəslər) görüşməsi və dünyada hədsiz (sonsuz) mövqelərdə eyni vaxtda təzahür etməsi (görünməsi) və övliyanın, bir nəvi qəribi olan əbdalların (övliyadan başqa nur qazanmış kəslərin) eyni vaxtda çox yerlərdə görünməsi və avamın (cahil xalqın) yuxuda bəzən bir dəqiqədə bir il ərzində görəcəyi qədər işlər görməsi və müşahidə etməsi (gözlə görməsi) və hər kəsin qəlb, ruh, xəyal cəhətiylə (baxımından) eyni vaxtda bir çox yerlərə təmas edib əlâqadaranə (əlaqədə) olması, məlum (bilinən) və məşhuddur (görünəndir)... Əlbəttə ki, səbəblərin olmadığı, nurlu, geniş və əbədi olan cənnətdə, bədənləri ruh halında və xəyal surətində olan cənnət əhlinin bir vaxtda yüz min yerdə olub yüz min hurilərlə söhbət edərək yüz min tərzdə zövq alması; o əbədi cənnətə, o nəhayətsiz (sonsuz) rəhmətə layiqdir və Müxbir-i Sadiqin (s.ə.v) xəbər verdiyi kimi haqq və həqiqətdir. Bununla yanaşı, bu kiçik ağlımızın tərəzisiylə o böyük həqiqətlər çəkilməz. (Sözler, 502)

Bədiüzzamanın bu sözüylə diqqət çəkdiyi həqiqət, iman edənlər üçün böyük bir müjdədir. Allahın istəməsi ilə cənnət əhli eyni anda bir çox bədənə sahib ola biləcək, bir çox istəyini eyni anda yerinə yetirə biləcəkdir. Kitabın əvvəlki hissələrində izah etdiyimiz kimi, Peyğəmbərimiz (s.ə.v) də bu böyük müjdəni bizə hədisləri vasitəsiylə bildirmişdir.

 

Əlbəttə ki, dünyada məkana və maddəyə tabe olan bir varlığın belə bir şeyi başa düşməsi qeyri-mümkündür. Ancaq Allahın sonsuz elmi və sonsuz ağlı ilə yaradılan cənnətdə, Allah insanı dünyadakının əksinə məkandan və maddədən asılı olmayan surətdə yaradacaq, üstəlik Özündən insana verilən bir nemət olaraq dünyada asılı olduğumuz səbəblər və qanunlardan uzaq bir mühitdə yaşadacaq. Burada cənnətə layiq olan qullarına sonsuz nemətindən gözəlliklər bəxş edəcək.

 

Nəticə

Səmimi olaraq iman edən bir insan üçün Allahın, cənnət və cəhənnəmin varlığını bildirmiş olması kifayətdir. Allahın sözünə və Quranda bildirdiyi həqiqətlərə inanan bir mömin əsla bunlardan şübhələnməz və qəti surətdə iman edər. Həqiqi möminlər bu fəsildə izah edilən həqiqətləri bilməsələr də axirətin varlığına iman edərlər. Ancaq, axirətin varlığına şübhə edənlərə, onun varlığını başa salmaları, onların bu həqiqəti qavramalarına kömək edə bilmələri üçün burada izah edilən məlumatlar da olduqca əhəmiyyətlidir. Cənnət və cəhənnəmi gözləriylə görmədiyi üçün bunlara inanmayan və şübhə ilə yanaşan insanlar bu həyatlarında da yaşadıqları maddi dünyanın əsli ilə heç bir şəkildə təmasda ola bilmədiklərini başa düşdükdə axirətə olan dünyagörüşləri dəyişəcək. Necə ki, bu dünyada maddənin əsli ilə çatmadıqları halda, onun həqiqət olduğundan şübhələnmirlərsə, Allah Qatında sonsuza qədər yox olmayacaq maddi bir dünyanın varlığından da şübhələnməyəcəklər.

Maddənin əsl mahiyyəti mövzusu kafirlərin cənnət və cəhənnəmin varlığını inkar etmək üçün istifadə etdikləri uydurma səbəbləri aradan qaldırır. Bu mövzunun özlərinə izah edilməsinə baxmayaraq, inkar etməyə davam etdikləri təqdirdə, həqiqətləri görməzlikdən gələrək inkarı seçdikləri açıq şəkildə ortaya çıxacaq. Amma hər inkarçının həqiqətləri qəbul edəcəyi, artıq şübhə etməyəcəyi bir an vardır. İstisnasız surətdə hər inkarçı və şübhəçi insan, mütləq Allahın və axirətin varlığına iman edəcəyi bir anla qarşılaşacaq. Bu an, dünya həyatının görünüşünün aradan qaldırılıb, mələklərin görünüşünün göstərildiyi ölüm anıdır. Haqq-hesaba çəkilib, cəhənnəmə sürükləndikləri vaxtda isə, heç biri cənnət və cəhənnəmin varlığından az da olsa şübhələnmələyəcəkdir.

Sonsuz ədalət sahibi olan Rəbbimiz Duxan surəsindəki ayələrdə belə bildirir:

 

Onu tutub Cəhənnəmin ortasına sürüyün! Sonra əzab vermək üçün başına qaynar su tökün! Dad bu əzabı! Sən ki qüdrətli və şərəfli idin. Sizin şübhə etdiyiniz əzab budur! (Duxan surəsi, 47-50)

 

TƏK MÜTLƏQ VARLIQ ALLAHDIR

Allahdan başqa varlıqlara güc istinad etməyə və bunların Allahın yaratdığı xəyali varlıqlar olduğunu unudaraq, Allaha şərik qoşan insanlar, nə qədər çox yanıldıqlarını da axirətdə başa düşəcəklər. Allah Quranda insanların dünya həyatında Özünə şərik qoşduqları varlıqların özlərindən uzaqlaşıb yox olduqlarını görəcəklərini bildirir:

 

Bax gör onlar özlərinə qarşı necə yalan söylədilər. Uydurduqları şeylər də onlardan uzaqlaşıb yox oldu. (Ənam surəsi, 24)

 

...“Allahdan savayı tapındıqlarınız haradadır?”. Onlar: “Bizi qoyub qaçdılar!” deyəcək... (Əraf surəsi, 37)

 

...Onlar özlərini ziyana uğratdılar. Uydurduqları şeylər isə onlardan uzaqlaşıb qeyb olmuşdur. (Əraf surəsi, 53)

 

...Onlar Allaha, özlərinin həqiqi Himayədarına qaytarılacaq və uydurduqları şeylər isə onlardan uzaqlaşıb qeyb olacaq. (Yunis surəsi, 30)

 

Sonra da onlara deyiləcəkdir: “Haradadır şərik qoşduqlarınız, Allahdan başqa ibadət etdikləriniz?” Onlar deyəcəklər: “Onlar bizi qoyub qaçdılar. Xeyr, biz öncə də heç bir şeyə ibadət etmirdik!” Allah kafirləri beləcə azğınlığa salar. (Mümin surəsi, 73-74)

 

Mümin surəsindəki ayədə də bildirildiyi kimi, bu insanlar öldükdən sonra, yəni dünyaya aid görünüşləri dəyişdikdən sonra, dünya həyatında tapındıqlarının bir görünüş olduğunu başa düşərək "xeyr, biz əvvəllər də heç bir şeyə ibadət etmirdik!" deyə bilərlər. Ağıl və vicdan sahibi insanlar isə, onsuz da axirətdə qavrayacaqları bu həqiqəti, lazım olduğu kimi düşünərək dünya həyatında olduqları vaxt, yəni yubanmadan əvvəl qavrayıb başa düşməlidirlər.